Zabrinjavajuće inicijative SAD

Beogradski centar za ljudska prava drži da pokušaj Sjedinjenih Američkih Država (SAD) za potpisivanjem posebnih sporazuma sa zemljama potpisnicama Rimskog statuta može da ugrozi predmet ovog ugovora i svrhu osnivanja Stalnog međunarodnog krivičnog suda. Kako Bečka konvencija o ugovornom pravu obavezuje državu da se uzdrži od akata koji bi lišili ugovor koji je potpisala njegovog predmeta i svrhe, zemlje ugovornice Rimskog Statuta prekršile bi predmet ugovora – ustanovljavanje individualne krivične odgovornosti za međunarodne zločine – prihvatanjem sporazuma kakav SAD nudi. Povrh toga ugovornice bi prekršile i svrhu Rimskog statuta koja je oličena u ideji da jedan stalni međunarodni sud sudi osumnjičenima za najteže zločine i da nadgleda suđenja pred domaćim sudovima država ugovornica.
Posebni sporazum koji SAD predlažu zemljama članicama Rimskog statuta temelji se na članu 98, st. 2 Statuta Stalnog međunarodnog krivičnog suda. Ovaj član se odnosi na situacije gde je ugovorom uređeno prisustvo trupa jedne države na teritoriji druge države i upravo je uključen u Statut Stalnog međunarodnog krivičnog suda na insistiranje SAD, koje su kasnije odbile da ga ratifikuju.

Inače, Stalni međunarodni krivični sud svoju nadležnost ustanovljava na osnovu državljanstva optuženog ili na osnovu mesta gde je počinjen zločin. Član 98 predstavlja izuzetak od režima ustanovljavanja nadležnosti. On predviđa da Sud ne može da nastavi sa sprovođenjem zahteva za izručenje ako bi država kojoj je upućen zahtev postupala protivno svojim obavezama prema međunarodnim ugovorima. Ovo se odnosi samo na ugovore kojima se traži pristanak druge države da preda traženo lice Sudu. Ovo znači da država na čijoj se teritoriji nalaze strani vojnci ne može bez pristanka države čiji su vojnici da ih izručuje Sudu.

Tako se na osnovu člana 98, st. 2 omogućava državama ugovornicama da same sude svojim vojnicima koji su, stacionirani na teriroriji neke druge zemlje, počinili neki zločin koji je u nadležnosti Suda.

SAD kao zemlja zasnovana na vladavini prava ne bi trebalo da na ovaj način umanji pedesetogodišnji napor međunarodne zajednice da se osnuje stalno međunarodno telo pred kojim bi se sudilo pojedincima odgovornim za teške međunarodne zločine. Ustanovljavanje ovog Suda jula ove godine pokazalo je spremnost velikog broja zemalja da učestvuju u stvaranju mehanizma kojim bi se počinioci međunarodnih zločina, bez obzira iz koje su zemlje, izveli pred lice pravde.

Posebno je neobično da SAD kao država koja nedvosmisleno insistira na saradnji s jednim ad hoc međunarodnim sudom, kakav je Haški tribunal, podriva pokušaj ustanovljavanja Stalnog međunarodnog krivičnog Suda. Stručna javnost u Jugoslaviji je svesna obaveze naše zemlje da sarađuje s Haškim tribunalom, što proističe iz članstva u Ujedinjenim nacijama. Ratifikacijom Rimskog statuta SR Jugoslavija je preuzela i obavezu da sarađuje sa Stalnim međunarodnim krivičnim Sudom, a posebno da hapsi i izručuje lica koja ovaj Sud traži.