Prava deteta u Jugoslaviji

Usvajanje Konvencije o pravima deteta donete pod okriljem Ujedinjenih nacija poklopilo se sa početkom procesa tranzicije u SR Jugoslaviji. Ratifikacija ovog međunarodnog dokumenta od strane jugoslovenske države nije donela odgovarajuće promene u unutrašnjim pravnim propisima ili usvajanje nekog novog zakonodavstva iz ove oblasti. U Jugoslaviji ne postoji zakon kojim bi se regulisala samo ova pravna materija. Beogradski centar za ljudska prava je pokrenuo ovaj projekat s namerom da se analizira pravna regulativa u pogledu prava dece, da se poveže sa nevladinim organizacijama koje se bave zaštitom prava deteta, da se zalaže za unapređivanje pravnih propisa iz ove oblasti i da nadgleda i redovno izveštava o stanju prava deteta u Jugoslaviji.

Pored niza aktivnosti u okviru projekta u Beogradu je od 1. do 3. novembra 1996. godine organizovan okrugli sto na temu “Prava deteta u SR Jugoslaviji“ na kome su se raspravljale sledeće teme:

1. mr Nevena Vučković Šahović, Beogradski centar za ljudska prava: Međunarodnopravni položaj deteta i obeveze Jugoslavije;
2. dr Marija Draškić, Pravni fakultet, Beograd: Jugoslavija i Konvencija Ujedinjenih nacija o pravima deteta;
3. Prof. Mirjana Obretković, Fakultet političkih nauka, Beograd: Šta su to prava deteta;
4. dr Marina Janjić – Komar, Pravni fakultet, Beograd: Porodična prava deteta – ka jedinstvenom modelu zakona;
5. Branislava Nikšić, Beogradski centar za ljudska prava: Konvencija Ujedinjenih nacija o pravima deteta u medijima u SR Jugoslaviji;
6. mr Dušanka Lukić Havelka, pomoćnik ministra u Ministarstvu za rad, boračka i socijalna pitanja Republike Srbije: Zastita prava deteta u Saveznoj Republici Jugoslaviji;
7. Ljiljana Radaković, advokat, Beograd: Istraživanje – relevantne odredbe o deci u domaćem zakonodavstvu;
8. Paolo David, Centar za ljudska prava Ujedinjenih nacija, Ženeva: Konvencija i Komitet za prava deteta – izazov za međunarodnu zajednicu;
9. dr Milan Paunović, Pravni fakultet, Beograd: Evropska konvencija o dečijim pravima i Evropske konvencije o ljudskim pravima;
10. dr Vida Čok, Institut za uporedno pravo, Beograd: Uticaj međunarodnog prava na državljanstvo deteta

Panel: Nevladine i druge organizacije u Saveznoj Republici Jugoslaviji u zaštiti prava deteta

Prof. Mirjana Pešić, Prof. Ivan Ivić, Prijatelji dece Srbije
Prof. Ružica Rosandić, Most
Nada Ignjatović Savić, Centar za nenasilnu komunikaciju “Čuvari osmeha”
Brigitte Duchesne, UNICEF
Kevin Byrne, UK Save the Children Fund
Pierre Townsend, Međunarodni komitet Crvenog krsta

Na bazi istraživanja koja su obavljena u toku projekta saradnici Beogradskog centra su posebno istraživali i ukazali na najvažnije probleme u vezi s pravima deteta i to: smanjen obim zaštite u pogledu prva na preživljavanje i prava na razvoj, probleme koji su proistekli kao rezultat jakog nacionalizma i teritorijalnih promena koje su se desile na prostorima bivše Jugoslavije i koji su uticali na lična prava dece, porast teškoća u pogledu adekvatne i redovne zaštite prava dece, zlostavljanje dece, položaj i status dece izbeglica, nedostatak specijalne zaštite dece bez porodice, prava dece pripadnika manjinskih grupa, nedostatak zaštite dece od eksploatacije i posebno nedostatak zaštite dece u oružanim sukobima. Uočeno je i to da građanska i politička prva dece nisu posebno zaštićena jer je ovo novost u kulturi ljudskih prava na ovim prostorima.

Centar je prikupio veoma korisne podatke u pogledu stanja prava detea u domaćem i međunarodnom zakonodavstvu. U toku projekta ostvarena je veoma korisna sardnja s mnogobrojnim međunarodnim i domaćim nevladinim organizacijama, sudijama, novinarima, socijalnim slžbama.

Kao rezultat projekta objavljene su dve knjige:

• Prava detea u svetu i Jugoslaviji – Autori tekstova su različitih profesija, pa ova zbirka predstavlja problematiku dečijih prava s ranih aspekata. Knjiga sadrži uvodna predavanja koja su priložena za okrugli sto i koja su specijalno i pisana za ovu namenu. Knjiga se koristi od strane mnogih međunarodnih i domaćih nevladinih organizacija i istraživača, a istovremeno služi i kao priručnik za sve one koji se bave pravima dece.
• Kraća verzija knjige s relevantnim člancima koji mogu da budu od posebnog interesa za strane istraživače objavljena je pod nazivom: Rights of the Child. Global and Yugoslav Perspectives.